5502 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Kanunu'nda Kurumun organları; Genel Kurul, Yönetim Kurulu ve Başkanlık olarak belirtilmiştir. Ayrıca Başkanlığa bağlı olarak Ana Hizmet Birimleri, Danışma Birimleri ve Yardımcı Hizmet Birimleri de bulunmaktadır. Kurumun örgüt yapısı şematik olarak görüldükten sonra organlar ve görevleri üzerinde durulacakta.
Genel Kurul
Genel Kurul, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının veya görevlendireceği bir yetkilinin başkanlığında aşağıda sıralanan temsilcilerden oluşur:
• Sayıştay Başkanlığı, Millî Savunma Bakanlığı, içişleri Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı, Hazine Müsteşarlığı, Özürlüler idaresi Başkanlığı, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğü, Türkiye iş Kurumu Genel Müdürlüğü ile öğretim üyeleri arasından Yüksek Öğretim Kurulu tarafından görevlendirilecek birer temsilci (m.5/a),
• iş ve Sosyal Güvenlik Hukuku alanında Bakan tarafından belirlenecek iki öğretim üyesi (m.5/b),
• Başkan, genel müdürler, Strateji Geliştirme Başkanı, Rehberlik ve Teftiş Baş-kanı ile Aktüerya ve Fon Yönetimi Daire Başkanı (m.5/c),
• En fazla üyeye sahip ilk üç işveren sendikası konfederasyonları tarafından üye işveren sendikalarına bağlı işyerlerinde çalışan toplam işçi sayılarıyla orantılı olarak belirlenen 9 temsilci (m.5/ç),
• En fazla üyeye sahip ilk üç işçi sendikası konfederasyonları tarafından üye sayılarıyla orantılı olarak belirlenen 9 temsilci (m.5/d),
• En fazla üyeye sahip ilk üç kamu görevlileri sendikası konfederasyonları tarafından üye sayılarıyla orantılı olarak belirlenen 9 temsilci (m.5/e),
• Kendi nam ve hesabına çalışanların üye olduğu Kanun'la kurulu en üst meslek kuruluşlarından en fazla üyeye sahip ilk üç kuruluş tarafından üye sayılarryla orantılı olarak belirlenen 9 temsilci (m.5/f),
• Kurumdan aylık veya gelir almakta olanların üye olduğu en fazla üyeye sahip ilk üç kuruluş tarafından üye sayılarıyla orantılı olarak belirlenen 9 temsilci (m.5/g) ve
• 5502 sayılı Kanun'un 5. maddesinin (ç), (d), (e) ve (f) bentleri dışında kalan ve kamu kurumu niteliğindeki en üst meslek kuruluşları tarafından görevlendirilecek birer temsilci (m.5/h).
Genel Kurulun görevleri şunlardır:
• Sosyal güvenlik politikaları ve bunların uygulamaları hakkında görüş ve önerilerde bulunmak.
• Kurumun bütçe ve bilançolarını, faaliyet raporlarını, performans programlarını, orta ve uzun vadeli gelir-gider dengesini, sigorta kolları itibarıyla yapı-lan en son aktüeryal hesap sonuçlarını değerlendirerek görüş oluşturmak.
• Kurumun performans programlarında yer alan hedefleri ile sonuçlarını değerlendirerek bir sonraki dönemin performans hedeflerine ilişkin görüş oluşturmak.
• Yönetim Kurulunun seçimle gelen asıl ve yedek üyelerini beşinci fıkrada belirtilen usule göre seçmek.
Genel Kurulun toplantı esasları: Genel Kurul, üç yılda bir kez toplanır. Toplantı tarihi ve gündem en geç bir ay öncesinden ilgili kurum ve kuruluşlara bildirilir. Toplantı yetersayısı, üye tam sayısının salt çoğunluğudur. ilk toplantıda çoğunluk sağlanamazsa bir ay sonra yapılacak ikinci toplantıda salt çoğunluk aranmaz. Genel Kurul, Bakan veya üye tam sayısının üçte biri tarafından olağanüstü toplantıya çağrılabilir.
Genel Kurul kararları en geç iki hafta içinde Genel Kurula katılan üyelere gönderilir ve kararlar Kurumca öncelikle dikkate alınır.
Genel Kurulda 5. maddenin 1. fıkrasının (ç) bendinde sayılan temsilciler, Yönetim Kurulu işveren temsilcisini; (d) bendinde sayılan temsilciler, Yönetim Kurulu işçi temsilcisini; (e) bendinde sayılan temsilciler, Yönetim Kurulu kamu görevlileri temsilcisini; (f) bendinde sayılan temsilciler Yönetim Kurulu kendi nam ve hesabına çalışanlar temsilcisini; (g) bendinde sayılan temsilciler Yönetim Kurulu gelir ve aylık alanlar temsilcisini birer asıl ve birer yedek üye olarak seçerler. Seçim; gizli oy, açık tasnif usulüne göre yapılır ve oy çokluğu ile karar verilir. Seçimler Bakanlık tarafından hazırlanacak yönetmelikte belirlenen usul ve esaslara göre yapılır.
Genel Kurulun sekreterya işlemleri Başkanlık tarafından yerine getirilir. Genel Kurulun çalışmaları için yapılacak giderler, Kurum bütçesine konacak ödenekten karşılanır.
Genel Kurulun toplanmasına, çalışmasına, temsilcilerin görevlendirilmesine ve diğer hususlara ilişkin usul ve esaslar Kurumun önerisi üzerine Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir (m 5).
Görüldüğü gibi Genel Kurulun Yönetim Kurulunun seçimle gelen üyelerini seçmek dışındaki görevi, sosyal güvenlik politika ve uygulamaları ile görüş oluşturmaktır.
Yönetim Kurulu
Yönetim Kurulu bir karar organı olup, Kurumun en yüksek karar, yetki ve sorumluluğunu taşır. Yönetim Kurulu aşağıda sıralanan temsilcilerden oluşur:
• Başkan,
• Başkanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir başkan yardımcısı,
• Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığını temsilen Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanının teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir üye,
• Maliye Bakanlığını temsilen Maliye Bakanının teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir üye,
• Hazine Müsteşarlığını temsilen Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın teklifi üzerine müşterek kararname ile atanan bir üye,
• işverenleri temsilen seçilecek bir üye,
• işçileri temsilen seçilecek bir üye,
• Kamu görevlilerini temsilen seçilecek bir üye,
• Kendi nam ve hesabına çalışanları temsilen seçilecek bir üye,
• Kurumdan gelir veya aylık alanları temsilen seçilecek bir üye olmak üzere 10 üyeden oluşur.
Başkan, Yönetim Kurulunun da başkanıdır. Yönetim Kuruluna, Başkanın bulunmadığı hâllerde Başkana vekâlet eden kişi başkanlık eder. Yönetim Kurulu üyesi başkan yardımcısının bulunmadığı hâllerde Başkan tarafından görevlendirilen başkan yardımcısı Yönetim Kuruluna katılır.
Yönetim kurulunun görevleri şunlardır:
• Kurum bütçesini, bilançosunu, gelir-gider tablolarını, Kurum bütçesindeki bölümler içinde aktarmaları, bu bölümler arasındaki ek ve olağanüstü ödenek tekliflerini karara bağlamak.
• Kurumun sigorta kollan itibarıyla hazırlanacak aktüeryal hesaplarına ilişkin raporları değerlendirerek finansman dengesinin üçer aylık ve yıllık gerçekleşmelerini izlemek, alınması gereken tedbirleri kararlaştırmak, Genel Kurula sunulacak aktüeryal hesaplara ilişkin raporları gerektiğinde bağımsız kuruluşlara inceletmek.
• Genel müdürlükler ile Strateji Geliştirme Başkanlığı bünyesindeki daire başkanlıkların, taşrada ise sosyal güvenlik merkezlerinin kurulmasına veya kapatılmasına karar vererek Bakan onayına sunmak.
• Kurum tarafından çıkarılacak yönetmelikleri karara bağlamak.
• Her türlü kiralama sözleşmesi hakkında karar vermek, 213 sayılı Vergi Usul Kanunu uyarınca belirlenen yeniden değerleme oranı kadar her yıl artırılmak üzere bedeli beş yüz bin Türk lirasından fazla olan her türlü kiraya verme, satış, alım, devir, takas, inşaat, taşınmazların ferağı, yapım ve diğer işlere ilişkin karar vermek, ihale komisyonu kararlarını onaylamak.
• Kurum personeline ödenecek ek ödeme, ikramiye ve fazla mesai ücretine ilişkin usul ve esasları belirlemek.
• Kurum yararının bulunması hâlinde; yılı Merkezî Yönetim Bütçe Kanunu'nda gösterilen miktara kadar olan hak ve alacakların terkinine karar vermek, prim ve primlerden kaynaklanan alacaklar hariç olmak üzere uyuşmazlıkların dava açılmadan veya icra takibi yapılmadan uzlaşma veya tahkim yoluyla çözümlenmesine, Kurum tarafından veya Kuruma karşı açılan dava veya icra takiplerinin uzlaşma veya tahkim yoluyla çözümlenmesine, sulhe, kabule, feragate ve kanun yollarına başvurulmamasına karar vermek.
• Kurumun performans hedef, gösterge ve programı ile hizmet kalite standartlarını karara bağlamak.
• Her yıl için prim borcu kamuoyuna açıklanacak işverenlerin belirlenmesine esas olmak üzere asgari borç tutarını belirlemek.
• Kurum alacakların tahsilat işlemleri ile diğer kanunlarla tahakkuk ve tahsilat yetkisi Kuruma verilen alacakların tahsilat işlemlerinin, kısmen veya tamamen kamu gelirlerinin toplanması ve takibinden sorumlu olan kamu idarelerinden hizmet almak suretiyle gerçekleştirilmesine karar vererek Bakan onayına sunmak.
• Kurumun dava ve icra takipleri için vekâlet akdi yoluyla avukat çalıştırılma-sına, özel uzmanlık gerektiren ve geçici nitelikteki işler için ise hizmet satın alınması yoluyla yerli veya yabancı uzman çalıştırılmasına karar vermek, bunların sözleşme şartlarını ve avukatlara ödenecek ücretleri belirlemek.
• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak.
Yönetim Kurulunun toplantı esasları: Yönetim Kurulu, en az haftada bir defa ve asgari altı üye ile toplanır. Kararlar toplantıya katılan üyelerin çoğunluğu ile alınır. Oylarda eşitlik olması hâlinde Başkanın bulunduğu taraf çoğunluk sayılır. Gerekli görüldüğünde Başkanın veya altı üyenin talebi ile Yönetim Kurulu olağanüstü toplantıya çağrılabilir.
Başkan ve başkan yardımcısı dışındaki Yönetim Kurulu üyelerinin görev süresi üç yıldır. Geçerli bir mazereti olmaksızın arka arkaya üç toplantıya veya bir yıl içinde toplam altı toplantıya katılmayanlar, Yönetim Kurulu üyeliğine atanma ya da seçilme şartlarını yitirenler ile atandıktan veya seçildikten sonra bu şartları taşımadığı anlaşılanların üyelikleri kendiliğinden sona erer. Geçerli bir mazereti olmaksızın arka arkaya üç toplantıya veya bir yıl içinde toplam altı toplantıya katılmayanların durumu, Yönetim Kurulu kararıyla tespit edilerek Bakanlığa bildirilir. Seçilen üyelerden herhangi bir nedenle görev süresinden önce Yönetim Kurulu üyeliği sona erenlerin yerleri, yedek üyeler tarafından doldurulur. Bu şekilde göreve gelen üyeler, yerlerini aldıkları üyenin görev süresini tamamlar. Süreleri biten üyeler, yeni üyeler atanıncaya veya seçilinceye kadar görevlerine devam ederler. Atanan üyelerden herhangi bir nedenle görev süresinden önce Yönetim Kurulu üyeliği sona erenlerin yerlerine en geç bir ay içinde kalan süreyi tamamlamak üzere aynı usulle yeni bir atama yapılır. Atama ile gelen Yönetim Kurulu üyelerinden görevi sona erenler, otuz gün içinde eski kurumlarına başvurmaları hâlinde atamaya yetkili makam tarafından en geç bir ay içinde mükteseplerine uygun kadroya atanırlar. Atama gerçekleşinceye kadar bunların Yönetim Kurulu üyesi kadrolarına bağlı olarak almakta oldukları mali haklarının ödenmesine devam olunur.
Başkan ve başkan yardımcısı dışındaki atama ile gelen Yönetim Kurulu üyelerinin kurumları ile ilişiği kesilir.
Toplantılara iştirak eden Yönetim Kurulu Başkan ve üyelerine, bu görevleri nedeniyle ayrıca 22.01.1990 tarihli ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 34. maddesine göre kamu iktisadi teşebbüsleri yönetim kurulu başkan ve üyelerine ödenen miktarlarda her ay ücret ödenir.