Genel Olarak
5510 sayılı Kanun'la, daha önceki dönemden farklı olarak, sosyal sigortada “çok yasa”dan “tek yasa”ya geçilmiş; bunun yanında ayrıca “sosyal sigorta yardımı” olarak adlandırabileceğimiz parasal yardımlarla sağlık hizmet sunumu birbirinden ayrılmıştır. Bu ayrıma uygun olarak da Kanun’da iki farklı sigortalı kavramı ortaya çıkmıştır. Gerçekten Kanun'un 4. maddesi, geçici işgöremezlik ödeneği, sürekli ş-göremezlik geliri, ölüm geliri, malullük, yaşlılık ve ölüm aylığı gibi parasal yardımlara hak kazanma bakımından “sosyal sigortalı’’ diyebileceğimiz bir “sigortalı’’ kavramı öngörürken; 60. madde sadece sağlık hizmet sunumuna ilişkin yardımlardan yararlanacak “genel sağlık sigortalısı’’ kavramını düzenlemiştir (Akın, 28; Güzel/Okur/Caniklioğlu, 92; Sözer/Saraç,12, 152-159, 152-153). Belirtelim ki “genel sağlık sigortalısı” kavramı başka bir başlık altında ayrıca inceleneceği için bu başlık altında sadece “sosyal sigortalı’’ kavramı üzerinde durulacaktır.
5510 sayılı Kanun, ayrıca daha önce başka Kanun'ların kapsamına giren sigortalıları aynı Kanun’un kapsamına almıştır (m.4). Bu kapsamda, daha önce 506 sayılı Kanun'un kapsamına girenler, Kanun'un m.4/I, (a) bendinde; 1479 sayılı Kanun'un kapsamına girenler m.4/I, (b) bendinde; 5434 sayılı Kanun'un kapsamına girenler ise m.4/1, (c) bendinde sigortalı olarak sayılmışlardır (geç. m./I). Ayrıca daha önce bu Kanun'lara göre geçen sürelerin nasıl değerlendirileceğine ilişkin olarak da 5510 sayılı Kanun’un geç. 7. maddesinin birinci fıkrasında düzenleme yapılmıştır. Tarım kesiminde bir iş sözleşmesine göre süreksiz işlerde çalışanlar da 2925 sayılı Kanun'un bazı hükümleri yürürlükte bırakılarak başka bazı koşullularla yine 5510 sayılı Kanun'un kapsamına alınmışlardır (Ek m.5). Biz de bu ayrıma uygun olarak sigortalıları 4. maddedeki düzenleniş biçimine uygun olarak ayrı ayrı inceleyeceğiz.
http://www.sgk.gov.tr adresinden ayrıntılı bilgiye ulaşabilirsiniz.
Öte yandan sosyal sigortalarda sigortalı kavramı, sadece zorunlu sigortalılarla sınırlı değildir. Bunun dışında Kanun'da “isteğe bağlı sigorta” tekniği ile sosyal güvenceye kavuşturulanlar da bulunmaktadır. Bu nedenle sigortalı kavramı altında isteğe bağlı sigortalılar üzerinde de durulmalıdır. Nihayet Kanun'un kapsamı bakımından işveren, işveren vekili ve alt işveren kavramları da önem taşımaktadır, zira bu kişiler sosyal sigortalardan yararlanan kişiler içinde olmasalar da sigortalı çalıştırdıkları için Kanun'da öngörülen birçok yükümlülüğün kapsamında yer almaktadırlar. Bu nedenle Kanun'un kişiler açısından kapsamı dendiğinde yukarıda sayılan tüm kavramların üzerinde durulması gerekmektedir. Biz de bu açıklamalara uygun olarak önce zorunlu ve isteğe bağlı sigortalı kavramlarını, ardından hak sahibi-bakmakla yükümlü olunan kişi kavramını ve son olarak da işveren, işveren vekili ve alt işveren kavramlarını inceleyeceğiz.