Genel Olarak Sigortalı Sayılanlar nedir?

Genel Olarak

5510 sayılı Kanun'un 4. maddesinin ilk fıkrasının (a) bendine göre, “hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar” sigortalı sayılırlar. Görüldüğü gibi kanun koyucu, bu bent kapsamında sigortalı sayılmak için “hizmet akdi” kavramını ölçüt olarak almıştır. Dolayısıyla sigortalının 4857 sayılı iş Kanunu, Basın iş Kanunu, Deniz iş Kanunu hatta Borçlar Kanunu kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın hizmet akdi (iş sözleşmesi: Belirtelim ki biz bu çalışmada Kanun'da geçen hizmet akdi yerine iş sözleşmesi kavramını tercih edeceğiz.) ile çalışan herkes m.4/I, (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaktır. Bunun gibi sigortalının belirli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesine veya kısmi ya da tam süreli veyahut çağrı üzerine iş sözleşmesine göre çalışması da bu açıdan önem taşımayacaktır. Gerçekten bir kişinin bu bent uyarınca sigortalı sayılması için belirleyici ve önemli olan, kişinin bir iş sözleşmesine göre çalışıp çalışmadığıdır. Yoksa sözleş-menin türü ya da süresi önemli değildir.

Kişinin sigortalı sayılması için bir iş sözleşmesine göre çalışması gerekli ise de her zaman yeterli değildir; zira biraz sonra üzerinde duracağımız üzere bazı kişiler bir iş sözleşmesine göre çalışmakla birlikte sigortalı sayılmaz. Bu nedenle kişinin sigortalı sayılmayanlar arasında yer almaması da gerekmektedir. Zorunlu sigortalıları anlatırken sigortalı sayılmayanlar da ayrıca anlatılacaktır.

Yukarıda ifade edildiği gibi kanun koyucu, iş sözleşmesi ile çalışmalarına rağmen bazı kişileri sigortalı saymamış; buna karşılık bazen de esasında bir iş sözleşmesi ile çalışmayan ya da çalışma ilişkilerinin iş sözleşmesine dayanıp dayanmadığı tartışmalı olan bazı kişileri m.4/I, (a) bendi kapsamında sigortalı saymıştır. Örneğin koruma bekçileri, genelev kadınları bu kapsamdadır. Böylece m.4/I, (b) ya da 4/I, (c) bendine göre sigortalı sayılması mümkün olmayan bu kişiler için sosyal korumanın alanı genişletilmiş olmaktadır (Güzel/Okur/Caniklioğlu, 93).

Aşağıda önce iş sözleşmesi kavramı üzerinde durulacak, ardından iş sözleşmesi ile çalışmamakla birlikte m.4/I, (a) bendine göre sigortalı sayılanlara yer verilecektir.