Genel Olarak Sigortalı Sayılanlar nedir?

Genel Olarak

5510 sayılı Kanun'un 4. maddesinin ilk fıkrasının (a) bendine göre, “hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar” sigortalı sayılırlar. Görüldüğü gibi kanun koyucu, bu bent kapsamında sigortalı sayılmak için “hizmet akdi” kavramını ölçüt olarak almıştır. Dolayısıyla sigortalının 4857 sayılı iş Kanunu, Basın iş Kanunu, Deniz iş Kanunu hatta Borçlar Kanunu kapsamında olup olmadığına bakılmaksızın hizmet akdi (iş sözleşmesi: Belirtelim ki biz bu çalışmada Kanun'da geçen hizmet akdi yerine iş sözleşmesi kavramını tercih edeceğiz.) ile çalışan herkes m.4/I, (a) bendi kapsamında sigortalı sayılacaktır. Bunun gibi sigortalının belirli ya da belirsiz süreli iş sözleşmesine veya kısmi ya da tam süreli veyahut çağrı üzerine iş sözleşmesine göre çalışması da bu açıdan önem taşımayacaktır. Gerçekten bir kişinin bu bent uyarınca sigortalı sayılması için belirleyici ve önemli olan, kişinin bir iş sözleşmesine göre çalışıp çalışmadığıdır. Yoksa sözleş-menin türü ya da süresi önemli değildir.

Kişinin sigortalı sayılması için bir iş sözleşmesine göre çalışması gerekli ise de her zaman yeterli değildir; zira biraz sonra üzerinde duracağımız üzere bazı kişiler bir iş sözleşmesine göre çalışmakla birlikte sigortalı sayılmaz. Bu nedenle kişinin sigortalı sayılmayanlar arasında yer almaması da gerekmektedir. Zorunlu sigortalıları anlatırken sigortalı sayılmayanlar da ayrıca anlatılacaktır.

Yukarıda ifade edildiği gibi kanun koyucu, iş sözleşmesi ile çalışmalarına rağmen bazı kişileri sigortalı saymamış; buna karşılık bazen de esasında bir iş sözleşmesi ile çalışmayan ya da çalışma ilişkilerinin iş sözleşmesine dayanıp dayanmadığı tartışmalı olan bazı kişileri m.4/I, (a) bendi kapsamında sigortalı saymıştır. Örneğin koruma bekçileri, genelev kadınları bu kapsamdadır. Böylece m.4/I, (b) ya da 4/I, (c) bendine göre sigortalı sayılması mümkün olmayan bu kişiler için sosyal korumanın alanı genişletilmiş olmaktadır (Güzel/Okur/Caniklioğlu, 93).

Aşağıda önce iş sözleşmesi kavramı üzerinde durulacak, ardından iş sözleşmesi ile çalışmamakla birlikte m.4/I, (a) bendine göre sigortalı sayılanlara yer verilecektir.

Sosyal Güvenlik Denetmenliği ve Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılığı

Kurum taşra teşkilatında Sosyal Güvenlik Denetmeni ve Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcısı istihdam edilir.

Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılığına atanabilmek için 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 48. maddesinde sayılan şartlara ek olarak aşağıdaki şartlar aranır:

• En az dört yıllık eğitim veren yükseköğretim kurumların hukuk, siyasal bilgiler, iktisadi ve idari bilimler, iktisat, işletme, matematik, istatistik, aktüerya, bankacılık, sigortacılık, işletme mühendisliği, endüstri mühendisliği, yazılım mühendisliği, elektronik mühendisliği, elektrik ve elektronik mühendisliği, bilgisayar mühendisliği; sosyal hizmetler ve sağlık idaresi/yöne-timi fakülte, yüksekokul veya bölümlerinden ya da bunlara denkliği Yükseköğretim Kurulu tarafından onaylanmış yurt dışındaki yüksek öğretim kurumlarından mezun olmak (m.31/1/a).

• Yapılacak yarışma sınavında başarılı olmak (m.31/1/b).

• Sınavın yapıldığı gün itibarıyla 30 yaşından gün almamış olmak (m.31/1/c). Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılığına atananlar, en az üç yıl çalışmak ve

olumlu sicil almak kaydıyla yapılacak denetmenlik yeterlik sınavına girmeye hak kazanırlar. Denetmenlik yeterlik sınavında başarılı olanlar, Sosyal Güvenlik Denetmeni kadrolarına atanır. Sınavda başarılı olamayanlar, bir yıl içinde ikinci kez sınava tabi tutulur. Bu sınavda da başarı gösteremeyenler, Kurum taşra teşkilatında durumlarına uygun başka kadrolara atanır.

Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılarının mesleğe alınmaları, yetiştirilmeleri, yarışma ve yeterlik sınavların şekil ve uygulama esasları ile Sosyal Güvenlik Denetmenleri ve Sosyal Güvenlik Denetmen Yardımcılarının görev, yetki ve sorumluluktan ile çalışma usul ve esastan yönetmelikle düzenlenir.

Sosyal Güvenlik Denetmenleri, sosyal güvenlik mevzuatının uygulanmasına ilişkin tespit, denetim ve taramalarda görevlendirilirler ve görevleriyle ilgili kayıt ve belgeleri inceleme yetkisine sahiptirler (m.31).