Kamusal Malların Hukuki Durumu

Kamusal Malların Hukuki Durumu
Kamusal Malların Devredilmezliği İlkesi:
Kamusal mallar, nitelikleri gereğince, alınıp satılamazlar, zaman aşımı ile kazanılamazlar.
Kamusal Malların Özellikleri
Kamusal mallar, gerek niteliklerinden, gerekse bunlara uygulanan hukuk dalından kaynaklanan bazı özelliklere sahiptir (Gözübüyük, 2004, s.255). Bu özellikler şunlardır: 1) Kamusal mallar kamulaştırılamazlar. 2) Kamusal mallar satılamazlar, ancak, bu nitelikleri kaldırıldıktan sonra satılabilir. 3) Kamusal mallar üzerinde devir, ferağ (vazgeçme) ve ipotek gibi medenî hukuk işlemleri yapılamaz. 4) Kamusal mallar haciz edilemez. Bunun istisnası 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanunun 70. maddesinin hükmüdür. 5) Kamusal mallar, kural olarak vergi ve benzeri mâlî yükümlülüklere konu olamazlar. 6) Kamusal malların korunması için özel kurallar konulmuştur. 7) Kamusal Malların hepsinin tapu kütüğüne yazılması gerekmez. Kamusal mallar, kazandırıcı zaman aşımı yoluyla özel kişiler tarafından iktisap edilemezler.

Kamusal Mal Niteliğinin Kazanılması ve Kaybedilmesi
İdareye ait herhangi bir malın “kamusal mal’’ niteliğini kazanabilmesi için iki koşulun birlikte gerçekleşmesi gerekmektedir. Bunlar, kamu tüzel kişisi tarafından iktisap edilme (elde edilme) ve tahsis (özgüleme) koşullarıdır. İktisap, iki türlü olabilir. Bunlardan birincisi, herhangi bir malı kamu tüzel kişiliğinin malvarlığına sokan hukuki işlemdir. Örneğin, satın alma, kamulaştırma vs. İkincisi ise, maddî bir olayın gerçekleşmesidir. Örneğin, gölün kuruması veya akarsu yatağının değişmesi vs. (Giritli-Bilgen-Akgüner, 2001, s.659) Tahsis (özgüleme) ise doktrinde, “idârenin özel mülkiyetindeki bir malın, orta malı veya hizmet malı hâline getirilmesi veya kamusal bir mal kümesinden başka bir kamusal mal kümesine geçirilmesi işlemi’’ olarak tanımlanmıştır (Onar, 1966, s.340; Gülan in Özay, 1996, s.597; Giritli-Bilgen-Akgüner, 2001, s.661).
Bir mala kamusal mal niteliğinin verilebilmesi için gereken nedenlerin ortadan kalkması, o malın kamusal mal olma niteliğini kaybettirir. Doğal kamusal mallar, onlara bu niteliklerini veren doğal olayların karşıtı bir doğal olayın ortaya çıkmasıyla, kamusal mal olma niteliğini kaybederler. Örneğin birer doğal kamusal mal olan gölün kuruması böyledir. Özgüleme (tahsis) işlemi sonucunda kamusal mal niteliğini kazanan yapay kamusal mallar ise bu özgüleme işleminin ortadan kaldırılmasıyla bu niteliklerini kaybederler.
Kamusal Mallardan Yararlanma
Genel Yararlanma
“Kişilerin kullanmasına özgülenmiş kamusal mallardan genel yararlanma” dendiğinde kamusal mallardan özgülenme amacına uygun olarak, herkesin eşit ve serbestçe yararlanabilmesi anlaşılır. Bunun için herhangi bir izin alınmaz ya da bedel ödenmez. Çünkü bu tür yararlanmalar kamu özgürlükleri ile doğrudan ilgili ve bu
özgürlüklerin doğal bir sonucudur. Fakat istisna olarak bazı kamu mallarından paralı olarak yararlanılır. Ancak idâre tarafından alınan bu paralar bir ücret niteliğinde değil, vergi veya harç niteliğindedir. Örneğin otoyollardan ve köprülerden geçiş nedeniyle alınan paralar böyledir.
Özel Yararlanma
Belirli kişi ya da kişilerin, kamusal mallardan başkalarının yararlanmalarını da ortadan kaldırabilecek biçimde yararlanmalarına “özel yararlanma” veya “bireysel yararlanma” denmektedir. Kamusal mallardan özel yararlanma biçimlerinde, kişiselleştirilmiş bir hukuki durum aracılığıyla yararlanma söz konusu olmaktadır (Gö-zübüyük-Tan, 1998, s.702). Kamusal mallardan özel yararlanma yöntemleri; yararlanma amacıyla taşınmazda değişiklik yapılıp yapılmayacağına, yararlanma ile malın özgüleme amacı arasındaki ilişkiye ve son olarak yararlanmanın güttüğü amacın niteliğine göre farklılıklar göstermekte ve değişik çözümlere bağlanmaktadır (Gözübüyük-Tan, 1998, s.703).
Kahvehane önüne masa ve sandalye koymak, kaldırım üzerine gazete veya ekmek satış kulübesi koymak, kamusal malın fiziki yapısında değişiklik yapmayan özel yararlanma örnekleridir. Buna karşılık, kaldırım altına kanalizasyon bağlantısı için boru döşemek, kamusal malın fiziksel yapısında değişiklik yapan özel yararlanma örneğidir.
Mezarlıkta yer tahsisi, hâlde ve pazarda yer tahsisi; tahsis amacına uygun özel yararlanma usulüdür. Buna karşılık, kaldırımda veya tren garında gazete satış büfesi, tahsis amacına uygun olmayan, fakat tahsis amacıyla bağdaşabilir özel yararlanma usulleridir.
Kamusal mallardan özel yararlanmanın hukuksal rejimine egemen olan üç ilke vardır: Bu ilkeler şunlardır: İzin ilkesi, bedel ilkesi ve yararlanmanın geçiciliği ilkesi.

 

KAYNAK: www.puuny.com